Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesi'nin Evrensel Tasarım Merkezi, evrensel tasarımı "ürünlerin ve çevrelerin olabildiğince en geniş kapsamda ve özel bir uyarlamaya veya özelleşmiş tasarımı ihtiyaç olmadan herkes tarafından kullanılabilir şekilde tasarlanması" olarak tanımlamakta; evrensel tasarımın amacının ise ürünler, iletişim şekilleri ve çevreler oluşturulurken her yaş grubundan ve yeti düzeyinden insanın fayda sağlayabilmesi olduğunu ifade etmektedir (NCSU, 2019). Evrensel tasarım; kapsayıcı tasarım, herkes için tasarım veya kuşaklararası tasarım gibi kavramlarla özünde çok benzer hedefler içeren bir yaklaşımıdır; bununla birlikte evrensel tasarımın çevresel boyuttaki erişilebilirlik ihtiyaçlarıyla daha net ve ölçülebilir bir süreç ortaya koyduğu söylenebilir. Bu anlamda yine Merkez tarafından geliştirilen Evrensel Tasarım’ın 7 ilkesi bulunmaktadır. Ayrıca 1997 yılında son haline getirilen bu yedi ilkenin altında bazı yönlendirici kılavuz maddeler de belirlenmiştir (Story, 2011):
 

1. “Adil ve Eşit Kullanım” ilkesi tasarımın çeşitli yeti durumlarından insanlar için kullanılabilir ve pazarlanabilir olması gerektiğini ifade etmektedir. Kılavuz maddeler:

1a. Bütün kullanıcılara eşit kulanım yollarını sağlayın - uygun olduğu takdirde aynısını; olmadığında ise eşdeğerini.
1b. Herhangi bir kullanıcıyı ayırmaktan veya damgalamaktan kaçının.
1c. Mahremiyet, emniyet ve güvenliğin her kullanıcı için eşit derecede olmasına yönelik önlemleri alın.
1d. Tasarımı bütün kullanıcılar için çekici yapın.

1. “Kullanımda Esneklik” ilkesi ile tasarımın, geniş çaplı olarak bireysel tercihler ve becerilere uyum sağlayabilmesi gerektiği belirtilmektedir. Kılavuz maddeler:

2a. Kullanım metotlarında seçim sağlayın.
2b. Sağ el ve sol ele yönelik erişim ve kullanım olanaklarını barındırın.
2c. Kullanıcının (kullanımla ilgili olarak) kesinliğini ve hassaslığını kolaylaştırın.
2d. Kullanıcının hızına uyumluluğu sağlayın.

1. “Yalın ve Sezgisel Kullanım” ilkesi, kullanıcısının deneyimi, bilgi birikimi, dil becerileri veya anlık konsantrasyon düzeyi fark etmeksizin, tasarımın kullanımının kolay anlaşılır olması gerektiğini ifade etmektedir. Kılavuz maddeler:

3a. Gereksiz karmaşıklığı ortadan kaldırın.
3b. Kullanıcıların beklentileri ve sezgiselliği ile tutarlı olun.
3c. Geniş bir ölçüde okur-yazarlık ve dil becerilerini barındırın.
3d. Bilgiyi önemiyle tutarlı bir şekilde düzenleyin.
3e. Görev esnasında ve tamamlanmasının ardından etkin yönlendirme ve geribildirim sağlayın.

1. “Algılanabilir Bilgi” ilkesi ile çevresel koşullar ve kullanıcının duyusal yetileri fark etmeksizin, tasarımın kullanıcı için gerekli olan bilgiyi etkin bir şekilde iletilebilmesi gerektiği belirtilmektedir. Kılavuz maddeler:

4a. Gerekli bilginin gereğinden fazla bir şekilde sunumunda farklı modları (resimsel, sözel, dokunsal) kullanın.
4b. Gerekli bilginin "okunabilirliğini" en üst düzeye getirin.
4c. Öğeleri tarif edilebilecek şekillerde ayırın (yönlendirmeleri veya talimatları vermeyi kolaylaştırın).
4d. Duyusal engeli olan insanlar tarafından kullanılan çeşitli teknikler veya cihazlarla uyumluluk sağlayın.

1. “Hataya Tolerans” ilkesi tasarımın, tehlikeleri ve kazara veya istemeden yapılan eylemlerin olumsuz sonuçlarını en alt düzeye indirmeyi hedeflemektedir. Kılavuz maddeler:

5a. Öğeleri; riskler ve hataları en aza indirecek şekilde yerleştirin - en çok kullanılan öğeler en erişilebilir; tehlikeli öğeler ise ortadan kaldırılmış, izole edilmiş veya koruma altına alınmış şekilde.
5b. Tehlikeler ve hatalar ile ilgili uyarıları sağlayın.
5c. Bozulma emniyetli özellikler sağlayın.
5d. Dikkat gerektiren işlerde bilinçsiz eylemden vazgeçirin.

1. “Düşük Fiziksel Efor” ilkesi ile tasarımın, minimum yorulma ile verimli ve konforlu bir şekilde kullanılabilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Kılavuz maddeler:

6a. Kullanıcının nötral bir vücut postürü korumasını sağlayın.
6b. İşletebilmek için makul güç kullanın.
6c. Tekrara dayalı eylemleri en aza indirin.
6d. Uzun süreli fiziksel çabayı en aza indirin.

1. “Yaklaşım ve Kullanım İçin Uygun Boyut ve Alan” ilkesi, kullanıcının vücut ölçüsü, postürü veya hareketliliği fark etmeksizin; yanaşmaya, uzanmaya ve hareket ettirmeye olanak sağlayacak yeterli ölçü ve boşluğun gerekliliğini ortaya koymaktadır. Kılavuz maddeler:

7a. Oturmuş veya ayakta duran kullanıcılar için önemli unsurlara net bir görüş hattı sağlayın.
7b. Oturmuş veya ayakta duran kullanıcılar için tüm bileşenlerin rahat bir şekilde erişilebilir olmasını sağlayın.
7c. El ve kavrama ölçülerinde çeşitliliğe yer verin.
7d. Yardımcı cihazların kullanımı veya kişisel yardım için yeterli açıklığı sağlayın.
 
Görüldüğü üzere Evrensel Tasarım İlkeleri, tasarım sürecinde erişilebilirliği çok boyutlu olarak kapsamaktadır. Bununla birlikte evrensel tasarım, tasarım sürecinin belirli aşamalarını kapsayan bir kavramdan öte, bütün süreci ifade eden bir yaklaşımdır. Bu anlamda evrensel tasarım yaklaşımı konusunda bilgi sahibi olmak, herkes için erişilebilir çevrelerin tasarlanmasını da desteklemektedir.
 
KAYNAKLAR:

• NCSU (2019). Universal Design. The Center for Universal Design, North Carolina State University Websitesi, (Weblink: https://projects.ncsu.edu/design/cud/about_ud/about_ud.htm), Son Erişim: 28.04.2019.
• Story M. F. (2011). Chapter 4: The Principles of Universal Design. (Edt.) Preiser W. F. E., Smith K. H., Universal Design Handbook- Second Edition. The McGraw-Hill Companies Inc., ebook.