Kamu Binaların Erişilebilirliği

KAMU BİNALARI  (TESİS VEYA YAPILANMA)  ÇEVRESİ
Derleyen : Şükrü Sürmen 

  Mimar, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Özürlüler Müdürlüğü Danışmanı

1. Binanın (İnşa edilmiş çevrenin) yer aldığı toprak parçası nasıl bir topoğrafyaya sahip ? Eğim fazla mı ? Binaya (İnşa edilmiş çevreye) tekerlekli sandalye ile tehlikesiz şekilde erişmek mümkün mü ?
2. Binaya (İnşa edilmiş çevreye) yaklaşırken kullanılan yürüyüş ve hareket yüzeyleri uygun vasıflara sahip mi ? Pürüzler, engeller, kaygan yüzeyler mevcut mu ?
3. Binaya veya inşa edilmiş çevreye ulaşmakta kullanılan güzergâh, kaldırımlar ve yollar görme özürlüler ve algılama güçlükleri yaşayanlar için kolayca izlenecek durumda mı ? Görme özürlüler için yönlendirici elemanlar mevcut mu ( Düzgün kaldırım kenarı, bordür, hissedilir yüzey, duvar, korkuluk…)
4. Kaldırım yükseklikleri ve kaldırım rampaları standartlara uygun mu ?
5. Binaya ve tesise ulaşmada kullanılan güzergâhta şehir mobilyaları ve levhalar var mı ? Bunlar tehlike oluşturmakta mı ?
6. Binaya veya çevreye hangi ulaşım araçları ile gelinebiliyor ?
7. Bu ulaşım araçlarının hangileri herkes için erişilebilir durumda ?
8. Kitle ulaşım araçlarına ait duraklar bina veya tesisten yaklaşık kaç metre uzaklıkta ?
9. Bu duraklar erişilebilir durumda mı ?
10. Binanın özürlülerin kullandığı çeşitli büyüklükteki araçlar için uygun otopark yerleri ve uygun büyüklükte indirme bindirme yerleri var mı ? Özürlülerin özel otomobilleri için genel otopark alanında % 2’lik yer ayrılmış mı ? Özürlü otopark yerlerinin her biri 350 cm x 500 cm mi ?
11. Bu otopark yerinden (yerlerinden) binaya kolayca ulaşılabiliyor mu ? 
12. Binanın (Tesisin) girişinde, kötü havalarda özürlü kişilerin araçlardan uzun süren inişleri veya beklemeleri için çok yararlı olan büyük bir saçak var mı ?
13. Bina veya tesis çok gürültülü bir ortamda mı bulunuyor ?

BİNA

1. Binanın esas girişi erişilebilir durumda mı ?
2. Binada veya tesiste düz ayak bir giriş yoksa, erişilebilirlik için kullanılan rampa veya rampaların tasarımı uygun mu ( Rampa eğimi 25 santime kadarki yükseklik farkı için en fazla % 8, 25 – 50 cm arasındaki yükseklik farkları için en fazla % 6 – Net genişlik en az 100 cm – En fazla 9 metre rampa boyundan sonra bir sahanlık ) ?
3. Rampalarda kenarlık ve/veya korkuluk mevcut mu ( Kenarlık 8 – 10 cm yükseklikte ; korkuluk 85 – 95 cm yükseklikte… ) ?
4. Rampaların başlangıç ve bitişinde en az 150 santimlik düz bir manevra yeri var mı ?
5. Esas giriş erişilebilir değilse, binanın erişilebilir herhangi bir başka girişi var mı ?
6. Binanın girişi basamaklı ise ve buraya hiçbir şekilde rampa yapmak da mümkün değilse, binaya girmek için seyyar rampa veya rampalar mevcut mu ?
7. Erişilebilir giriş kapısının önünde yeterli hareket alanı mevcut mu ( 150 -170 cm çapında bir daire…) ?
8. Giriş kapısı uygun tasarımda ve genişlikte mi ( En az net 90 cm .) ?
9. Giriş kapısının yeri görme özürlüler tarafından kolayca algılanabiliyor mu ( Kapı düzleminin, üzerinde bulunduğu cepheden en az 25 cm içeride veya dışarıda olması, hissedilir yüzey veya kolay yönlenme.) ?
10. Kapı otomatik mi ; değilse kolayca açılabiliyor mu ?
11. Erişilebilir giriş iyi aydınlatılmış mı ?
12. Giriş kapısından sonra girilen holde tekerlekli sandalye için yeterli hareket alanı var mı ?
13. Müracaat bankolarına tekerlekli sandalyedeki veya küçük yapılı insanlar rahatça yaklaşıp görevli ile iletişim kurabiliyorlar mı ?
14. Bina veya tesisin özellikleri ve işlevleri konusunda bilgi veren, herkes için erişilebilir vasıftaki yayınlar girişte temin edilebiliyor mu ?
15. Bina veya tesisteki personel özürlüler hakkında bilgi sahibi mi ? Özürlülere nasıl yardımcı olunabileceği biliniyor mu ? Özürlülerle ilgilenecek personel belirlenmiş mi ? Binada (Tesiste) işaret dilini bilen kimse bulunmasa da yazarak işitme özürlülerle iletişim kurulabiliyor mu ?
16. Binanın içindeki veya dışındaki binaya ait bütün banko, tezgâh veya satış pencere veya kulübelerine bedensel ve görme özürlüler erişilebiliyor mu ?
17. Binada elektrikli tekerlekli sandalyeler için bir şarj imkânı var mı ?
18. Girişte görme özürlüler için kabartılı ve Braille alfabesiyle mekânların belirtildiği bir şekilde hazırlanmış binayı tanıtıcı bir plan levhası var mı ?
19. Girişten itibaren bütün bina veya tesis boyunca, mekânların isim ve özellikleri kapılarındaki bir levhada kabartılı ve Braille alfabesiyle yazılmış şekilde yer alıyor mu ?
20. Girişten itibaren bütün binada ( Tesiste ) işitme özürlüler için erişimi kolaylaştıracak şekilde görsel işaretler kullanılmış mı ?
21. Girişten itibaren  bütün binada koridorlar, geçitler, işaret ve mekân levhaları yeterli şekilde aydınlatılmış mı ?
22. Belli ölçüde görebilen görme özürlüler ve yaşlılar için bina girişinden itibaren bütün binada, kontrast renkler ; büyük rakamlar, harfler ve işaretler ve uygun şekilde boyanmış ve aydınlatılmış yüzeylerle sağlanmış bir kolay erişim var mı (Görme özürlülerin büyük kısmı bir parça görebilmektedirler…) ?
23. Girişten itibaren bina boyunca gerekli noktalarda sesli ve ışıklı ikaz işaretleri kullanılmış mı ?
24. Bina veya tesiste bedensel ve görme özürlülerin kullanabileceği acil çıkış geçişleri mevcut mu ?
25. Bina bir kültür, sanat, kongre veya konser merkezi veya bir spor tesisi ise burada tekerlekli sandalyedekiler için yer ayrılmış mı ( Mimariye göre seçilmiş bir düzlemde her biri 90 cm x 130 cm boyutlarında olan ve erişilebilir noktalarda bulunan tekerlekli sandalye durma yerleri. ) ?
26. Bina bir kültür, sanat, kongre veya konser merkezi veya bir spor tesisi ise, gerektiğinde bazı seyyar koltuklar kaldırılıp tekerlekli sandalyedeki insanların çok sayıda katıldıkları etkinliklerde fazla yer açılabiliyor mu ? 
27. Bina bir kültür, sanat, kongre veya konser merkezi veya bir spor tesisi ise, burada bazı hareket ve oturma güçlüğü çekenler için ayrılmış özel yüksek koltuklar mevcut mu ?
28. Bina bir kültür, sanat, kongre veya konser merkezi veya bir spor tesisi ise, buradaki oturma yerlerinde kolçak mevcut mu ?

TELEFON, TEKNİK DONANIM

1. Giriş holüne yakın bir noktada bedensel, görme ve işitme özürlülere uygun telefon kabinleri veya telefon etme noktaları ve bu özürlü kişilere uygun telefon cihazları mevcut mu ?
2. Bina bir kültür, sanat, kongre veya konser merkezi veya bir spor tesisi ise, buradaki gereken mekân ve noktalarda işitme özürlüler için özel teknik yardımcı donanım mevcut mu ? Bu sistemin özellikleri ve bu sisteme nasıl ulaşılabileceği konusunda işitme özürlüler bilgilendiriliyor mu ?

YEME, İÇME

1. Binada bir lokanta veya kafeterya mevcutsa, bu lokanta bedensel ve görme özürlüler için de erişilebilir bir noktada mı ?
2. Bedensel özürlü, kafeteryada yemek almak için kuyruğa girebiliyor mu ?
3. Masalar tekerlekli sandalyedekiler için uygun bir tasarımda mı ?
4. Personel yemekler konusunda ve masaya oturma sırasında görme özürlü kişiye yardımcı olabiliyor mu ( Braille alfabesi ile yazılmış yemek listesi mecburi değildir…) ?
5. Tekerlekli sandalyedeki özürlüler su pınarlarına ulaşabiliyor mu ?

MERDİVENLER

1. Basamaklar ve rıhtlar (Raht, Basamak Aynası) uygun ölçülerde mi ?
2. Merdivenler uygun geometrilere sahip mi (Kazaları arttırabilecek etmenler :  Rıhtsız merdiven, Burunlu merdiven, Rıhtın alt kenarının 3 santimden daha fazla merdivenin için doğru geriye çekilmesi… ) ?
3. Basamak yüksekliği 17 santimden fazla mı (15 – 17 cm uygun) ?
4. Basamak genişliği 25 santimden az mı ( 29 – 30 cm uygun ) ?
5. Merdivenin her iki tarafında da korkuluk veya küpeşte var mı ?
6. Korkuluklar ve küpeşteler uygun yüksekliklerde mi ?
7. Küpeştelerin elle kolayca kavranmaları mümkün mü ( Çapı 3,5 – 4 cm olan dairesel kesit uygun… ) ?
8. Küpeşteler, elin sıkışmaması için, duvardan en az 5 cm uzaklıkta mı ?
9. Küpeşte sayısı kaç ?
10. Çok geniş merdivenlerde ortaya da korkuluk konmuş mu ?
11. Merdivenler düz kollu mu, dönel mi ?
12. Merdivende yeterli genişlikte sahanlık var mı ?
13. Basamak kenarları aşınmaya karşı korunmuş mu ?
14. Basamak kenarları görsel algıları zayıflamış kişiler tarafından da fark edilecek şekilde mi düzenlenmiş ?
15. Basamaklar kaygan olmayan malzemeden mi ?
16. Merdivenler iyi aydınlatılmış mı ? Basamak kenarları kolayca algılanabiliyor mu ?
17. Merdivenlerin başlangıç ve bitişlerinde görme özürlüleri uyaran hissedilir ikaz yüzeyleri var mı ?

YÜRÜYEN MERDİVENLER

1. Görme özürlüleri yürüyen merdivenlere yönelten ve merdivenlerin başlangıç ve bitişini belirten hissedilir izleme ve ikaz yüzeyleri mevcut mu ?
2. Yürüyen merdivenlerin uygun tasarımlı korkulukları var mı ?
3. Yürüyen merdivenlerin basamakları tehlike oluşturmayacak tasarıma sahip mi ?
4. Yürüyen merdivenlere kolayca binmek ve bu merdivenlerden kolayca inmek mümkün mü ?
5. Yürüyen merdivenler, hareketleri ağır ya da kısıtlı kişiler için tehlike oluşturmayacak hızda mı hareket ediyor ?
6. Yürüyen merdivenler, çeşitli kısımları renk olarak birbirlerinden ayrılacak şekilde mi tasarımlanmış ?

ASANSÖRLER

1. Asansör kolayca bulunabiliyor mu ? Asansörün konumu uygun mu ? Görme özürlüler asansöre ulaşabiliyorlar mı ?
2. Asansörün önünde yeterli bekleme ve hareket alanı mevcut mu ?
3. Asansör tekerlekli sandalyeli bir özürlü tarafından kullanılabiliyor mu ?
4. Asansör çeşitli büyüklüklerdeki tekerlekli sandalyeleri alacak genişlikte mi  [ Net kabin ölçüleri 110 cm (En) x 140 cm (Derinlik) olduğu takdirde bu asansör çağdaş erişilebilirlik ölçülerine sahip sayılıyor. Bununla birlikte, bazı akülü modern tekerlekli sandalyelerin daha büyük ve daha ağır oldukları hesaba katılarak asansörlerin bu minimum standarttan daha büyük ölçülerden başlaması tercih edilir.] ?
5. Asansör ağır tekerlekli sandalyeleri taşıyacak kapasitede mi (350 kg) ?
6. Asansörün kapısı tekerlekli sandalyedeki veya ağır hareket edebilen kişilerin de binmesine izin verecek süre geçtikten sonra mı kapanıyor ?
7. Asansörün kumanda tuşları hassas parmak hareketine sahip olmayan kişilerin de kullanabileceği kadar büyük ve uygun konumda mı ?
8. Asansörün kumanda tuşlarında hem kabartma harf ve sayılar, hem de Braille alfabesi kullanılmış mı ?
9. Kumanda tuşlarının yeri herkes için uygun mu ?
10. Kabinde asansörün ulaştığı kat sesli olarak bildiriliyor mu ?
11. Asansörün ulaştığı kat kolay görülen ışıklı bir işaretle bildiriliyor mu ?
12. Asansör kabininin üç tarafında 85 – 95 cm yükseklikte küpeşte var mı ?
13. Asansörde ayakta duramayan kişiler için gerektiğinde kullanılabilecek katlanır bir oturak mevcut mu ?

KAPILAR, GEÇİTLER

1. Binadaki kapılar kolayca kullanılabiliyor mu ( Otomatik kapılar kolaylık sağlar. ) ?
2. Temiz kapı genişlikleri yeterli mi ( En az 90 cm net genişlik ) ?
3. Kapı kolları herkes tarafından kolayca kavranacak biçime sahip mi ?
4. Kapılarda, bilhassa Türkiye gibi bir deprem ülkesinde tehlike oluşturabilecek, kayıtlarla bölünmemiş, gereksiz büyük cam yüzeyler mevcut mu ?
5. Kapıların alt kısımları çarpmalara karşı metal yüzeylerle korunmuş mu ?
6. Koridorlar, holler ve geçitler yeterli genişliğe sahip mi ( En az 150 cm ) ?
7. Koridorlarda duvarlar boyunca yürürken gerekirse durup tutunmak için küpeşte var mı ( ( 85 – 95 cm yükseklikte ) ?

ÜZERİNDE YÜRÜNEN ZEMİN

1. Zemin düzgün mü ?
2. Zeminde kaygan malzeme kullanılmış mı ?
3. Tekerlekli sandalyeyi, yürüteci veya bastonu engelleyecek bir zemin mi söz konusu ( Çok tüylü halı kaplama, çok ses çıkaran yüzeyler…) ?

AYDINLATMA

1. Aydınlatma düzgün ve büyük farklılıklar göstermeyecek şekilde mi ?
2. Gereken noktalarda aydınlatma işaret dili kullanmaya ve dudak okumaya imkân verecek yeterlilikte mi ?
3. Tehlike oluşturabilecek noktalar, alanlar veya nesneler iyi bir aydınlatma ile belirtilmiş mi ?

TUVALET, BANYO

1. Bina ( Tesis ) erişilebilir tuvaletlere sahip mi ( Duruma göre, erişilebilir tek bir cinssiz tuvalet de yeterli çözümü teşkil edebilir. ) ?
2. Tuvaletler kolayca bulunacak şekilde işaretlerle gösterilmiş mi, uygun konumlarda mı ?
3. Erkek tuvalet grubunda pisuar var mı (Görme özürlüler için uygun.) ?
4. Özürlü tuvaletinin kapısı dışarı açılıyor mu, yahut sürme mi ?
5. Kapının genişliği en az 90 santim mi ?
6. Kapı normal kanatlı kapı ise, bunu içeriden kapayabilmek için ek bir kol kapıya yerleştirilmiş mi ?
7. Özürlü tuvalet kabininin boyutları yeterli mi ( En az 150 cm x 150 cm ) ?
8. Klozetin yüksekliği tekerlekli sandalyedeki insanlara uygun mu (Oturulan kapak dahil 46 – 48 cm arasında.) ?
9. Klozetin yanında, uygun ve güvenli şekilde konumlandırılmış, tutunma kolları mevcut mu ( Yalnızca klozetin yanındaki duvar tarafında, yerden 75 cm yükseklikte yatay ve bunun ön ucundan itibaren yukarı doğru düşey ve uzunlukları 60 – 70 cm olan iki sabit kol da yeterli tutunma donanımı olarak kabul edilebilir. ) ?
10. Taharet musluğu klozetteki özürlü tarafından kolayca açılabiliyor mu ?
11. Tuvalette, bir refakatçinin de özürlünün yanında bulunacağının düşünülmesi mecburiyeti varsa ve bu hacimde duvara kaldırılabilen çocuk bezleme konsolu da yer alacaksa, bunlara yetecek bir hacim ayrılmış mı ( En az 225 cm x 225 cm ) ?
12. Tuvalette tekerlekli sandalyeli için uygun bir lavabo mevcut mu ( Yerden yüksekliği  78 – 82 cm, ayaksız veya yarım ayak dairesel lavabo. ) ?
13. Ayna tekerlekli sandalyedeki özürlüye uygun yükseklikte mi ( Yerden 95 – 98 cm yükseklikten başlayan duvara yapışık basit bir ayna. ) ?
14. Tuvaletteki çeşitli kumanda düğmeleri uygun yüksekliklerde mi ?
15. Tuvalette erişilebilir bir noktada imdat düğmesi (Kordonu) var mı, yere düşmüşken de buna erişilebiliyor mu ?

SOYUNMA HACİMLERİ

1. Tesisteki soyunma kabinlerinin en az % 5’i tekerlekli sandalyedeki insanlara uygun mu ?
2. Soyunma kabinlerinin boyutları en az 160 cm x 160 cm mi ?
3. Tekerlekli sandalyedeki insanlar için elbise askıları yerden 120 cm , diğer insanlar için 170 cm yükseklikte mi ?
4. Sakat kişi ayaktayken de, otururken de, yere düşmüşken de imdat kordonuna uzanabiliyor mu ?
5. Tesiste özel duş tekerlekli sandalyeleri bulunduruluyor mu ?
6. Duş hacmi en az 150 cm x 150 cm boyutlarında mı ?
7. Bataryalara kolay ulaşılabiliyor mu ?
8. Duş hacminin önünde en az 160 cm x 160 cm genişliğinde bir hareket alanı var mı ?
9. Soyunma ve duş aynı hacimde ise en az boyutlar 270 cm x 270 cm mi ?
10. Sürme kapı veya dışarı açılan normal kanatlı kapı mı kullanılmış ?
11. Kapı genişliği en az 90 cm mi ?